پیاده راه سازی (محیا قوامی نصر)

زندگی پیاده در شهر با رویکرد معماری فضاهای پیاده

مقدمه

امروزه فضاهاى پیاده روى شهرى یکى از مهمترین فضاهاى شهرى و عرصه هاى عمومى در شهرها هستند. جین جیکوبز پیاده روها را به عنوان فضاى عمومى و اصلى شهر و نیز حیاتى ترین عضو آن برمی شمرد . پیاد ه روهاى شهرى مدت مدیدى است که به عنوان تربیون عمومى شهرى مطرح شد ه اند. پیاده روها نیز همانند بسیارى از جنبه هاى زندگى شهرى، داراى ساختار اجتماعى و فیزیکى خاص خود هستند. در کشورهاى گوناگون، تلاشهاى زیادى در سطوح متفاوت برنامه ریزى شهرى براى تشویق و تسهیل حرکت در پیاد ه روها صورت مى گیرد و حمایتهاى دولتى و شهرداریها در این زمینه سهم بسزایى دارند.آنچنان که بسیارى از شهرها به تدوین برنامه ها و چشم اندازهاى توسعة شبکه هاى پیاده در مقیاسهاى زمانى متفاوت و به ویژه با چشم انداز قرن بیست ویکم همت گماشته اند.

تعریف پیاده رو

پیاده‌رو راهی است که در امتداد خیابان و برای عبور عابرین پیاده ساخته می‌شود. گاهی پیاده‌روها به وسیله جدول و یا باغچه با پوشش گیاهی (درخت، چمن، شمشاد) از خیابان جدا می‌شوند. گاهی پیاده‌روها فقط یک راه هموار مناسب برای قدم زدن و کاملا مستقل از خیابان هستند و مثلا برای تردد عابرین در یک پارک ایجاد می‌شوند. (ویکی پدیا، دانشنامه آزاد(

نیازهای عابرین پیاده

هنگام طراحی تسهیلات عابرین پیاده این مطلب را باید در نظر گرفت که نیازهای عابرین پیاده طیف گسترده ای دارد و زمانی تسهیلات مخصوص عابرین پیاده موفق است که قابلیت انعطاف برای برآورده کردن نیازهای کلیه گروههای عابرین را داشته باشد.

برخی از شهروندان اکثر سفرهای خود را به صورت پیاده انجام میدهند . برخی از افراد سالمندکودکان و نوجوانان معلولان جسمی و افرادی که توانایی خرید اتومبیل را ندارند جزو این گروه از شهروندان محسوب میشوند.

نیازهای اصلی و اولیه عابرین پیاده بسیار متفاوت است و میتوان به مواردی از جمله نیاز به : مسیرهای پیاده روی ایمن راحتی محلهای مناسب برای پیاده روی وجود سرپناه و محل نشستن محیط تمیز و جذاب دسترسی به وسایل حمل و نقل عمومی مناظر و جذابیتهای بصری برای تماشا (هنگام پیاده روی )و امکان برقرار کردن ارتباطهای اجتماعی با سایر شهروندان و ... با توجه به شرایط و خصوصیات جسمانی بسیار متنوع میباشد .

در طراحی تسهیلات عابرین پیاده باید به این نکته توجه نمودبه طور مثال مسیرهای پیاده روی باید قابل استفاده برای کلیه افراد باشد. در صورتی که در پیاده رو پله موجود است در کنار آن رمپی با شیب مناسب برای عبور افراد معلول موجود باشدهمچنین کف سازی پیاده رو به صورتی انجام گیرد که افراد نابینا نیز قابلیت استفاده از پیاده رو را داشته باشند( به ویژه در مناطق مرکزی شهرها). در کنار ایستگاههای حمل و نقل عمومی پلهای ارتباطی موجود باشدتا عابران پیاده بتوانند از پیاده رو به ایستگاههای حمل و نقل عمومی دسترسی یابند.

در اغلب کشورهای جهان پیاده روی به عنوان یک روش حمل و نقلی مورد توجه قرار گرفته است و به منظور کاهش مصرف انرژی تراکم و آلودگی هوا افراد به پیاده روی و استفاده از کریدورهای عابر پیاده تشویق میشوند. در شهرهای ایران متاسفانه به دلایلی که در ادامه ذکر میشود استقبال از تسهیلات پیاده روی و کریدور های عابر پیاده کم میباشد لذا لازم است مدیران شهری با احداث مسیرهای مناسب پیاده روی و یا اصلاح در کریدورهای عابر پیاده موجود به طوری که قابل استفاده برای کلیه گروهها باشد اقدام به تشویق مردم به استفاده ازکریدورهای عابر پیاده در انجام سفرهای روزانه نماید. اهم دلایل کمی استفاده از تسهیلات عابر پیاده در ایران را میتوان موارد ذیل برشمرد :

الف-کمبود تسهیلات عابر پیاده:که عبارتست از فقدان پیاده رو و مسیرهای عابر پیاده عدم وجود سیستم پیوسته ای از تسهیلات عابرین پیاده و یا عدم وجود تسهیلات مجزا شده عابرین برای انجام سفرها. همچنین دلیل دیگر این است که مسیرهای عابر پیاده برای کلیه گروههای استفاده کننده تجهیز نشده اند.

ب-کمبود انگیزه:به این دلیل که مسیرهای عابرین پیاده از ایمنی کافی برخوردار نمیباشند و نیز به علت عرض نامناسب کریدورهای عابر پیاده و وجود تراکم زیاد در آنها و یا عدم وجود روشنایی کافی در مسیرهای عابر پیاده کاربران انگیزه کافی برای استفاده از کریدور های عابر پیاده را ندارند. و مسیرهای عابر پیاده مورد استقبال آنها قرار نمیگیرد.

توجه مدیران شهری به این دو نکته در طراحی مسیرهای عابر پیاده موجب میگردد تا مسیرهای عابر پیاده از تسهیلات لازم برای استفاده گروههای مختلف برخوردار باشند و همچنین انگیزه لازم برای استفاده کنندگان چه از لحاظ ایمنی و چه از لحاظ زیبایی فراهم شود.

انواع پیاده راه ها به لحاظ محدودیت حرکت سواره

الف- پیاده راههایی که هیچ وسیله نقلیه ای اجازه تردد درآنها را ندارد.

ب- پیاده راه هایی که بعضی وسایل نقلیه بسیار کم سرعت اجازه تردد در آنها را دارد.

ج- پیاده راه هایی که در ساعات خاصی از روز ( معمولا عصرها) و یا روزهای خاصی ازهفته یا سال مانع ورود وسایل نقلیه می شوند.

Haga Nygata-Sweden (الف)

Rua-flores-turismo-curitiba (ب)

Saturday Farmer's Market (ج)

تجهیزات محدوده های پیاده

1- امکاناتی برای استراحت

یکی از عناصر مهم در پهنه‌های پیاده از نقطه نظر طراحی، پیش بینی مکانهایی برای استراحت است. مکان‌هایی که شخص می‌تواند در آن گردش کند و زمانیکه نیاز باشد، توقف نماید. جاییکه شخص میتواند هم بصورت فعال و هم غیرفعال در آنچکه روی می دهد، شرکت کند.

Lima's Plaza de Armas -peru

نمیکت های نصب شده و فضاهای نشستن در طول مسیر باید پراکنده شوند تا امکان استفاده از آنها در طول پیاده راه باشد و نوع طراحی و مواد بکار رفته در ساخت آنها نیز مناسب باشد.

2- طراحی مناسب سطوح

کیفیت مصالح رویه دارای تاثیر قابل توجه بر واکنش پیاده ها نسبت به مسیرهای پیاده و ایجاد حس امنیت فردی سطح مناسب و حداقل تغییرات ارتفاع برای تردد همه عابرین پیاده اعم از افراد سالمند و معلولین با ویلچر همچنین عبور دوچرخه ها (چنانچه از مسیر بصورت مشترک استفاده می کنند) فراهم شود.

3- مبلمان

انواع مبلمان محدوده‌های پیاده سبب مکث و توقف انسانی در فضا و ایجاد حس‌مکان علاوه بر جنبه‌های عملکردی و اغنای حس زیبایی‌شناختی بصری عابران

مبلمان موجود در طول مسیر مثل نیمکت ها، دکه ها و... نباید مزاحمتی در تردد عابران پیاده ایجاد نمایند.

4- تجهیزات بازی و سرگرمی

تجهیزات بازی و سرگرمی همچون زمینهای اسکیت، فضاهای بازی بولینگ و شطرنج، میزهای تنیس، کاشیهای طرحدار و خطوطی برای بازیها سبب صرف زمان بیشتر عابران در فضاهای شهری

5- نورپردازی و روشنایی

شکلی از طراحی بوده و بوسیله نوع قرارگیری نورپردازی، نشانه‌های شناسایی می توانند ایجاد شوند و محدوده های پیاده شکل گیرند.

روشنایی مناسب شامل؛ منابع روشنایی مرتفع جهت روشن کردن کلی پیاده راه و منابع روشنایی کوتاهتر برای روشن سطح پیاده رو می باشند. در پیاده راه خرید بخشی از روشنایی از فروشگاهها و مغازه ها تامین می شود. 

6- گیاهان و فضای سبز

ایجاد فضای سبز در محدوده‌های پیاده عامل تلطیف و زیباسازی فضا، آرامش روانی عابران، ایجاد سایه و بوجود آوردن مقیاس انسانی از طریق حضور عناصر طبیعی به جهت تعدیل منظر شهری و کیفیت‌ بخشی به فضاهای شهری

درختان و پوشش گیاهی باید بگونه ای انتخاب شوند که رشد و تغییرات آنها مزاحم تردد عابرین پیاده نگردیده و نیاز به نگهداری و مراقبت زیادی نیز نداشته باشند.

7- آب نماها

فواره‌ها و آب‌نما‌ها نه تنها به منظور تصفیه هوا، ایجاد خنکی و عناصر طراحی بکار می روند بلکه همچنین مکانهای ملاقات و مکانهایی سودمند برای نوشیدن آب و آبتنی می باشند.

8- مراکز تفریحی و ارائه آثار فرهنگی- هنری

طراحی یک حوزه پیاده، فرصت خوبی برای تلفیق هنر در مکان‌های عمومی شهری و شکل گیری هنر عامه پسند ارائه آثار هنری امکان مناسبی جهت مکث و ایجاد کشش برای کسانی که به دلایل مختلف دیگری وارد پیاده راه شده اند (بویژه جهت کودکان همراه خانواده ها) می باشد.

اهمیت طرح های مناسب برای عابرین پیاده

طرح های مناسب برای عابرین پیاده نه تنها شامل احداث تسهیلات جدید بلکه شامل اصلاح تسهیلات موجود عابرین می گردد. زیرا در صورتی که دسترسی های عابرین پیاده افزایش یافته و شرایط مناسب تری برای آنان فراهم شود طبعا تعداد بیشتری از عابرین از تسهیلات موجود و مکانهای در نظر گرفته شده بای پیاده روی استفاده خواهند کرد.

لازم است تسهیلات عابرین پیاده ایمن جذاب و مناسب باشدتا به سهولت مورد استفاده قرار گیرد . در صورتیکه طراحی تسهیلات عابر پیاده اصولی و صحیح باشددوام آن بیشتر و حفظ و نگهداری آن نیز آسانتر خواهد بود . بدیهی است در صورتیکه طراحی و ارائه تسهیلات عابر پیاده ضعیف باشد عابرین پیاده هنگام استفاده از آن احساس نا امنی و عدم آسایش می نمایند و لذا میزان استفاده آنان از اینگونه تسهیلات کاهش خواهد یافت . تسهیلات نا کارامد با طراحی ضعیف باعث میشودعابران پیاده از آن استفاده ننمایند و این امر باعث هدر رفتن سرمایه میشود.

عواملی که در طراحی تسهیلات عابر پیاده باید مورد توجه قرار گیردعبارتند از:ویژگی ها و مشخصات محل تراکم منطقه مبدا و مقصد سفر های عابران پیاده میزان استفاده عابرین از تسهیلات موجود و همچنین تعیین میزان افزایش استفاده از تسهیلات عابر پیاده در صورت اصلاح و بهبود اینگونه از تسهیلات .

در اغلب موارد مطالعات ترافیکی دقیقی در مورد ضرورت احداث مسیر های عبور عابر پیاده صورت نمی پذیرد و طراحی بر اساس شاخص های ترافیکی و شهر سازی (حجم عابر پیاده کاربری های اطراف و ..) انجام نمیشود. لذا این مسیرها از عملکرد مناسبی برخوردار نبوده و مورد استقبال عابران پیاده قرار نمیگیرد. طراحی مناسب کریدور های عابر پیاده با استفاده از شاخص های ترافیکی و افزایش ایمنی آنها با استفاداه از تجهیزات مناسب (مانند نرده کشی)میتواند باعث افزایش کارایی آنها گردد. همچنین با ایجاد تسهیلات مناسب برای عابران پیاده میتوان سفرهای عابران پیاده را به صورت ایمن و یکپارچه ایجاد نمود.

خط مشی های اصلی در طراحی مسیرهای عابران پیاده در معابر شهری شامل موارد زیر است :

1) ایجاد مسیرهای مناسب برای حرکت عابران پیاده

2) توجه به نیازهای عابرین پیاده در کلیه تسهیلات حمل و نقل

3) اولویت دادن به طرح های حمل و نقل که مورد استفاده عابرین قرار میگیرد.

4) ایجاد مسیرهای پیوسته عابر پیاده

5) افزایش ایمنی و تردد عابرین پیاده

6) حمایت از طرحهای کاربری زمین و حمل و نقل که تسهیلات عابر پیاده در آنها منظور شده باشد.

7) فراهم آوردن دسترسی آسان و مسیری مناسب برای معلولین و افراد کم توان

8) ایجاد دسترسی مناسب بین کریدورهای عابر پیاده و سیستم های حمل و نقلی مختلف (ایستگاههای اتوبوس و تاکسی و...)

9) طراحی مسیر عابر پیاده بر اساس پارامترهای اصلی ترافیکی (مانندحجم عابر پیاده کاربری زمینهای اطراف و ...)

نکات مورد توجه در طراحی مسیرهای تردد عابران

به طور کلی مسئولان شهری باید در طراحی مسیرهای تردد عابران پیاده به نکات زیر توجه نمایند :

1) مسیرهای عابرین پیاده باید دارای عرض کافی باشند لازم است عرض این مسیرها با توجه به کاربری های زمینهای اطراف و نیز با توجه به حجم موجود عابرین پیاده ،طراحی شود تا از سطح سرویس مناسبی برخوردار باشد و برنامه ریزی در خصوص برآورده نمودن نیازهای عابران پیاده حد اقل برای یک دوره 5 ساله صورت پذیرد.

2) میسرهای عابر پیاده باید طوری طراحی شود تا پیوستگی میان پیاده روها ،خط کشی های عابر پیاده، پلهای زیر گذر و رو گذر و سایر تسهیلات فراهم شده برای عابران پیاده به وجود اید این مسئله میتواند با نصب نرده ، پلهای ارتباطی مناسب در میسر عابران پیاده بر روی کانالهای زهکشی و .. تامین گردد .

3) مسیر عابران پیاده حتی الامکان باید طوری طراحی شود تاکوتاه ترین مسیر را برای عبور عابران پیاده فراهم نمایند.

4) مسیرهای عابر پیاده باید به طور کامل از مسیر وسایل نقلیه به وسیله جدول ، باغچه ، جوی آب و... جدا شود و مسیر ایمن برای عبور عابران فراهم نماید .

5) مسیرهای عابران پیاده لازم است طوری طراحی شوند که قابلیت استفاده برای گروههای مختلف مردم سالمندان و معلولین و ... را داشته باشند و در طراحی انها وجود عرض کافی برای عبور عابران پیاده ،شیب مناسب ،روسازی و زهکشی مناسب و... لحاظ شود.

6) مسیرهای عابران پیاده لازم است توسط خط کشی ها تابلوها علایم باز تابنده و تجهیزات ایمنی هم برای رانندگان و هم برای عابران پیاده مشخص گردد .

7) مسیرهای عابران پیاده باید از ایمنی کافی برخوردار بوده و روشنایی کافی برای آنها تامین گردد همچنین در نقاطی در معبر که عرض سواره رو زیاد میباشد و حجم تردد عابران پیاده از عرض معبر قابل توجهی بوده و یا مراکز جذب سفر عمده در طرفین معبر موجود میباشد لازم است از پلهای رو گذر و یا مسیرهای زیر گذر به شکل مناسب و به ایمنی کافی استفاده گردد .

8) در صورت انجام مطالعات کافی در محدوده مرکزی شهرها میتوان بعضی از معابر را تنها به عابرین پیاده اختصاص داد و از ورود وسایل نقلیه به آن معابر جلو گیری نمود بدین منظور لازم است از راهکارهای مدیریتی برای توسعه پیاده روی استفاده نمود.

9) برای عبور ایمن عابران پیاده از عرض معابر شهری در صورتی که سرعت وسایل نقلیه و یا عرض معابر زیاد باشد لازم است از روشهای آرام سازی ترافیک برای وسایل نقلیه استفاده شود. روشهای آرام سازی ترافیک طی دستور العمل های جداگانه ای توسط دفتر حمل و نقل وزارت کشور تهیه و به استانهای کشور ارسال شده است بدین منظور در صورتی که حجم عابران پیاده در نقطه ای از معبر زیاد بوده و با مشکل ایمنی یا تداخل با وسایل نقلیه مواجه باشند میتوان از چراغهای راهنمایی مخصوص عبور عابران پیاده استفاده نمود

10) ارتباط مناسبی بین کریدور های عابر پیاده و ایستگاههای حمل و نقل عمومی در سطح معابر لازم است ایجاد شود.

11) بهتر است کریدورهای عابر پیاده ترتیب فضاهای جذابی برای عبور استفاده کنندگان گردد. بدین منظور لازم است کریدورهای عابر پیاده به مبلمان شهری و فضای سبز مناسب مجهز گردند و همچنین در پاکسازی و حفظ و نگهداری آنها اقدامات مقتضی صورت پذیرد.

نتیجه گیرى

امروزه، محدوده هاى پیاده یکى از مهم ترین فضاهاى شهرى و عرصه هاى عمومى در شهرها هستند که به ویژه به دلیل شاخصة مقیاس انسانى، ایجاد پویایى و افزایش تعاملات اجتماع در عصر ارتباطات مجازى، بسیار مورد توجه صاحب نظران هستند. هم چنین، پهنه هاى پیاده داراى عملکردهاى فراوان و متنوع گذران اوقات فراغت، مانند استراحت، بازى و سرگرمى، فضاى سبز، خرید و عرضة آثار فرهنگى و هنرى هستند که بر جذابیت آنها به عنوان یک فضاى تفریحى بیش از پیش مى افزاید. به همین ترتیب، محدوده هاى پیاده به دلیل ویژگیهاى چند بعدى خود که تعامل عوامل اصلى طراحى کالبدى یک فضاى فراغتى هم چون پاسخ گویى به طیفهای گوناگون نیازهاى فراغتى استفاده کنندگان، دربرگیرى تمامی زمان هاى استفاده از فضا، اقتصادى بودن و قابلیت انجام تمامى فعالیتهاى فعال و غیر فعال را شامل مى شود، به عنوان یکى از بهترین، کم هزینه ترین، در دسترس ترین و مورد توجه ترین فضاهاى تفریحى و گذران اوقات فراغت در دنیا مطرح و روزبه روز در حال گسترش هستند. آن چنان که در حال حاضر، شبکه ها و پهنه هاى پیادة چند منظوره به عنوان یکى از اصلى ترین موارد توسعه یافتگى و رقابت شهرها، به منظور جذب گردشگران و رونق اقتصادى به شمار مى روند.