توهم توطئه (ژاله گشتاسبی فرد)

تئوری توطئه

بحث تئوری توطئه در دهه های اخیر در فرهنگ سیاسی و اجتماعی ایران بیش از هر زمان دیگری مطرح شده. بر اساس یک تعریف " در نگرش توطئه فرض بر این است که دست های آشکار و بیشتر پنهان رقم زننده ی مقدرات فرد، جامعه و یا یک ملت هستند و بزرگ مردن آنها، دیدگاهی افراطی و اغراق آمیز از وقایع را به تصویر می کشد."

در تبیینی دیگر آمده است که بر اساس دیدگاه تئوری توطئه تصور چنین است که ایران صحنه ای است که بازیگران آن از سوی قدرت های خارجی کنترل می شوند و نقشی که بر عهده گرفته اند یا کلماتی را کع بر زبان می رانند نیز از خارج تعیین شده است. این قدرت های خارجی گویا قادر مطلق، کاملا مسلط و واقف به همه ی جریانات هستند و همه ی حرکت های روی صحنه به فرمان این نیروهای خارجی عمل می کنند.آنچه روی می دهد نه از روی تصادف و نه بر حسب ابتکار لحظه ای و نه از اراده ی مستقل افراد نتیجه می شود. همه چیز از پیش طراحی شده، نمایشنامه روی کاغذ آمده و مولف اصلی آن -همان قدرت های خارجی- سرنخ ها را در دست دارند.

اینکه گفته می شود توهم توطئه نوعی بیماری است بدین معنا نیست که اساسا هیچ توطئه ای در هیچ موردی در کار نیست و آنچه که توطئه خوانده می شود همه خواب وخیال و توهم است... بلکه منظئر آن است که مقوله ی "توطئه" را می توان به دو گونه بررسی کرد: یکی برخورد علمی ودیگری بر خورد عاطفی و بیمارگونه . در بر داشت علمی ، توطئه، به عنوان فرضیه ای در نظر می آید که قابل رد یا اثبات است و در پرتو داده های عینی و اسناد و مدارک تاریخی و بدون جانبداری عاطفی مورد بررسی و تحلیل علمی قرار می گیرد و از این رو قابل بررسی و تحلیل علمی قرار می گیرد و از این رو قابل اثبات یا رد و انکار است.

عوامل ذیر را می توان به عنوان برخی از دلایل توطئه باوری بر شمرد:

توجیه ضعف های داخلی 

ساده کردن تحلیل و ایجاد حالت اقناع

کاستن از انتقاد به بهانه ی بهره گیری بیگانگان

ایجاد نفرت روانی از مخالفان و سرکوب آنان

پارانوید در سیاست ایران

بحث های سیاسی در ایران آکنده از اصطلاحاتی مانند توطئه، جاسوس، خیانت، وابسته، خطر خارجی ، نفوذ بیگانه، اسرار ، نقشه، عروسک، ستون پنجم، نوکران استعمار، پشت پرده، و پشت صحنه است.

منبع: کتاب جستارهایی درباره ی تئوری توطئه در ایران