وندالیـسم (لاله یوسـفی)

تاریخچه و وجه تسمیه واژه وندالیسم

در قرن پنجم میلادی در سرزمین های واقع در میان دو رودخانه بزرگ اودر  و ویستول  قومی بنام وندال زندگی می کرد. وندال ها که پیشتر سرزمین های گل (فرانسه امروز) و اسپانیا را به تصرف خود درآورده بودند به متصرفات روم در آفریقا حمله کرده کارتاژ را گرفته و بر مدیترانه مستولی گردیدند. آنان بر سر راه خود از آبادی و آبادانی هر چه دیدند نابود و تاراج کرده چیزی برجای باقی ننهادند. همین شهرت تاریخی سبب شده است که امروزه وندالیسم را به معنی ویرانگری، وحشیگری و خرابکاری به کار برند. 

مفهوم و تعریف

 در اغلب تعاریف ارایه شده در باب مفهوم وندالیسم ، محققین و صاحب نظران از آن به عنوان رفتار معطوف به تخریب و خرابکاری اموال، تأسیسات عمومی نام برده اند.

 وندالیسم، در این معنی، از بلاهای جوامع امروزی است که در گذشته دیده نشده است. «وندال های کهن »، در هجوم های وحشیانه خود، چیزی را ویران می کردند که خود نساخته بودند، اما «وندال های مدرن »، چیزی را نابود می سازند که از آن جامعه خودشان است

  مدارس هدف نخستین وندال هاست. آنان شیشه کلاس ها را می شکنند، اشیاء منقول، وسایل آموزشی و لوازم التحریر مدرسه را تخریب می کنند یا به سرقت می برند. در کتابخانه ها صفحاتی از کتاب ها با عناوین و موضوعات مختلف بریده یا کنده می شوند. در مواردی کل کتاب مورد تخریب و آسیب قرار می گیرد .

 جوانانی که وسایل پارک ها یا زمین های بازی را تخریب می کنند و علائم و نشانه های جاده ها و درخت ها و فواره ها را از بین می برند،وسایل مورد نیاز عمومی نظیر تلفن عمومی و توالت های عمومی را تخریب و غیرقابل استفاده می سازند.

 اتومبیل داران، بخصوص آنهایی که اتومبیل گران قیمت دارند، دائماً شکایت می کنند که بدنه ماشین آنها آسیب می بیند و یا لاستیک چرخ هایشان پنجر می شود و گاهی شیشه ها و آیینه های اتومبیل شکسته می شود.

 از اینرو مییر و کلینارد وندالیسم را بعنوان نوعی تخریب ارادی اموال به صورتی تکرار شونده، مستمر و با انگیزه های خاص تعریف کرده اند.

 بنظر می رسد آنها از تخریب، شکستن و ایجاد بی نظمی و اختلال در وسایل، ابزار و تأسیسات عمومی ابراز مسرت و رضایت نموده و از پاره کردن صندلی سینماها، اتوبوس ها و قطارهای شهری به شدت لذت برده و آن را نوعی تخلیه روانی و فرو نشاندن خشم و یا تشفی و ارضاء یک نیاز یا خواسته درونی می دانند. 

وندالیسم به مثابه یک انحراف و کجروی اجتماعی

 جامعه شناسان و علمای علوم اجتماعی خصوصاً پیروان مکتب جامعه شناسی نظم  و کارکرد گرایی  بر این باورند که حیات اجتماعی بر واقعیتی بنام هنجار استوار است. هنجارها قواعد رفتار اجتماعی به شمار می ایند که اجرای اصول و قواعد رفتاری هر جامعه را تضمین می کنند. در همه جوامع بشری همه افراد به یکسان از هنجارها و ارزش های  اجتماعی پیروی نمی کنند. از این رو جامعه متابعت کنندگان هنجارهای اجتماعی را "همنوا"  و ناقضین آنها را "ناهمنوا"  می نامد.

 «بودون »  انحراف را به رفتاری اطلاق می کند که مخرّب زندگی بوده مورد سرزنش قرار گیرد یا موجب لطمه و جریمه گردد. بنظر بودون انحراف غالباً مترادف با قانون شکنی است و در جامعه موارد آن خیلی بیشتر از جرم است .

 رفتاری، انحراف آمیز تلقی می شود که به عنوان رفتار غیرعادی تعریف شود. بیکر در این باره می نویسد: «انحراف، چگونگی عملی که شخص مرتکب می شود، نیست. بلکه نتیجه عملی است که دیگران برحسب ضمانت اجرائی قوانین به یک متخلف نسبت می دهند .

 در همه گروه ها درجه اهمیّت هنجارها و رعایت آن توسط اعضاء یکسان نیست. برخی از هنجارها چون شیوه های قومی، از اهمیت کمتری برخوردار بوده و عدم رعایت آنها مجازاتی را دربرنداشته و یا در صورت مجازات میزان آن خفیف خواهد بود. در طرف دیگر قوانین وضع شده در یک جامعه در صورتی که مراعات نگردند، فرد خاطی با مجازات شدید روبرو خواهد شد.

 با وجود شدت و ضعف در اهمیت هنجارها و رعایت آن توسط افراد، موضوع مهم دیگر موقعیت عمل می باشد که شدت و ضعف مجازات را تعیین می کند. به عنوان مثال سربازی که در دو موقعیت جنگ و صلح از انجام خدمت سرباز زند، مجازات های مختلفی برای او تعیین می گردد.

 همچنین ویژگی های فردی و اجتماعی کنشگر از پارامترهای مهم در گرایش به انحراف است.

 پایگاه اجتماعی خاطی نیز غالباً به عنوان عامل مهم در نظرگرفته می شود. مصونیت های متفاوتی که برای سفرا، وزرا، نمایندگان مجلس و برخی اشخاص دیگر وجود دارد، مؤید این امر است .

 طبقه بندی و تیپولوژی انواع انحرافات، جرائم و منحرفین

 طبقه بندی سیمونز  که براساس نظرسنجی از مردم و انتخاب آنان از انواع عمده انحرافات و منحرفین صورت گرفت:

 1 ـ همجنس بازان مرد2 ـ همجنس بازان 3 ـ فواحش 4 ـ مصرف کنندگان ماری جوانا

 5 ـ سیاست گران افراطی 6 ـ زناکاران7 ـ الکلی ها 8  ـ هیپی ها  9ـ قماربازان

 10 ـ افرادی که قبلاً توسط دادگاه ها به جرم یا جرایمی محکوم شده اند .

 سیمونز متذکر می شود که همه انواع رفتارهای عنوان شده از سوی پاسخگویان لزوماً انحراف یا جرم محسوب نمی گردد. در نظرسنجی های بعدی پاسخگویان سیاست گزاران افراطی، همجنس بازان و مصرف کنندگان ماری جوانا را دیگر هنجارشکن تلقی نکرده و متقابلاً تجاوزکنندگان جنسی ، کودک آزاران ، هواپیما ربایان  و مردانی که بر علیه زنان خود خشونت روا می دارند در زمره منحرفین و هنجارشکنان قلمداد گردیده اند. منفی بافان، استادان همه فن حریف دانشگاه و دانشجویان نخبه به ترتیب بعد قرار گرفته اند. آنچه که از طبقه بندی سیمونز و مشابه آن می توان استنتاج کرد مبین آن است که عامه مردم کلمات کجرو و کجروی را به افراد و اعمالی اطلاق می کنندکه از نظر آنان مردود و مذموم است.

 انحراف را همچنین بلحاظ اینکه توسط فرد بطور منفرد انجام می گیرد و یابه صورت گروهی و دسته جمعی انجام می شود به دو نوع انحراف فردی و انحراف گروهی تقسیم کرده اند. در انحراف فردی، شخص به تنهایی از هنجارهای مقبول در جامعه سرباز زده و عدول کرده است. بعنوان مثال ارتکاب عمل قتل توسط جنابتکاری و با هر انگیزه ای انحراف فردی محسوب می شود.

 انحراف گروهی در مقابل بطور گروهی و دسته جمعی توسط دو یا چند فرد انجام می پذیرد. باندهای قاچاق مواد مخدر و یا باندهای سرقت مسلحانه که بطور دسته جمعی انجام می گیرد انحراف گروهی به شمار می آید .

 انحرافات همچنین به دو نوع انحراف ناآگاهانه و انحراف آگاهانه تقسیم می شود

چنانچه عملی از روی ناآگاهی و بدون قصد و نیتی در باب نقض هنجارها و قواعد اخلاقی از سوی فرد صورت پذیرد که با هنجارها و ضوابط اجتماعی مقرره مغایر باشد، این نوع عمل نابهنجار را انحراف ناآگاهانه می گویند.

 در مقابل انحراف آگاهانه به انحرافی اطلاق می شود که در آن فرد یا افراد بطور هدفمند و دانسته و مبتنی بر قصد و نیتی به رفتارها و اعمالی دست زنند که با ارزش ها و هنجارهای جاری جامعه منافات داشته باشد.

خانواده، مدرسه، گروه همال، وسایل ارتباط جمعی و نظایر آن در انتقال و آموزش هنجارها، آداب، عادات و ارزش های فرهنگی جامعه به اعضاء و افراد خود قاصر و عاجز باشند طبیعتاً اعضاء بواسطه ناآگاهی و عدم آشنایی با قواعد رفتار اجتماعی به رفتارها و اعمالی ممکن است دست زنند که با هنجارهای مقبول و مورد انتظار جامعه مغایر باشد .

 در برخی از طبقه بندی ها اشاره ای به انحرافات مثبت  و انحرافات منفی  شده است

 چنانچه فرد یا گروه آگاهانه و با وقوف کامله به هنجارها و ارزش های جامعه خویش هنجارها و ارزش های نوینی بیافریند که از حیث غناء بر هنجارها و ارزش های موجود تفوق و برتری داشته باشند به انحراف مثبت و سازنده گرایش دارد. مصلحین اجتماع، انقلابیون، پیامبران و مردان بزرگ تاریخ در عرصه های علم و هنر و سیاست و فلسفه در زمره منحرفینی که به انحراف مثبت مبتلا بوده اند قرار دارند.

در جدیدترین طبقه بندی ارایه شده توسط  کلینارد و مییر در باب بزه ها، جرایم در سه طبقه کلی جرائم بر علیه اشخاص ، جرائم بر علیه اموال  و جرائم سیاسی  دسته بندی می شوند:

 1 ـ جرائم شخصی و بر علیه اشخاص :

 ـ  ضرب و جرح  : عمدی، غیرعمدی ـ قتل (آدمکشی ) ـ تجاوز جنسی همراه با زور و اجبار  ـ خودفروشی (فحشاء)  ـ لواط  ـ زنا ـ مساحقه (همجنس بازی زنان )  ـ اعتیاد : به مواد مخدر، و الکل ـ شرارت  و اوباشگری  ـ جرائم علیه کودکان  (تنبیه بدنی، آزار و اذیت، شکنجه، سوء استفاده جنسی، فروش، بیگاری و...) ـ تخلفات رانندگی  ـ همجنس بازی ـ خشونت علیه زنان و همسرآزاری  ـ سایر اعمال ضداخلاقی و منافی عفت عمومی (میخوارگی و بدمستی، عدم رعایت شئونات اخلاقی و مذهبی، هرزه گی و...)

 2 ـ جرائم بر علیه اموال :

 الف ـ سرقت  : شامل صور زیر:

 ـ سرقت از مغازه ـ سرقت اتومبیل و موتورسیکلت ـ سرقت از بانک ـ دستبرد و دزدی اموال و خانه ها  ـ جیب بری ـ دزدی گاوصندوق (زدن دخل )

 ب ـ جرائم مالی  : شامل صور زیر:

 ـ جعل چک و صدور چک بلامحل  ـ اختلاس ـ خیانت در امانت ـ تقلب در کسب و کار ـ تصرف عدوانی ـ رشوه خواری ـ اخاذی ـ باجگیری  ـ قمار ـ جعل سکه و پول

 ج ـ وندالیسم (خرابکاری و تخریب اموال عمومی )

 د ـ آتش زدن و ایجاد حریق

 ه ـ قاچاق  : کالا و مواد (ماکول و غیرماکول )، الکل، مواد مخدر

 و ـ احتکار

 3 ـ جرائم سیاسی :

 الف ـ برعلیه حکومت و نظام سیاسی : شامل صور زیر:

 ـ تظاهرات غیرقانونی ـ اعتراض های غیرقانونی ـ سخنرانی های غیرقانونی ـ نشر، انتشار و عرضه مقالات، کتب، روزنامه ها، مجلات و نشریات غیرقانونی ـ خیانت به کشور  ـ آشوبگری ـ خرابکاری ـ فعالیت های تروریستی  ـ سوء قصد به رهبران سیاسی ـ هواپیمادزدی ـ فرار از خدمت سربازی ـ جرائم مربوط به حقوق مدنی و اجتماعی  نظیر تخلف در مالیات و پرداخت دیون به دولت، تخلفات رانندگی و... ـ کودتا ـ توطئه بر علیه حکومت

 ب ـ جرائم دولتی : شامل صور زیر:

 ـ سوء استفاده از قدرت و امکانات دولتی  ـ پذیرش رشوه و هدایای غیرقانونی  ـ سوء استفاده مالی و اختلاس ـ شهادت دروغ ـ فساد سیاسی ـ تقلب در انتخابات ـ خشونت بر علیه مردم ـ ورود غیرقانونی به خلوت مردم ـ مزاحمت ـ توقیف غیرقانونی ـ کتک زدن ـ شکنجه ـ اهمال در انجام وظایف قانونی و محوله ـ محکوم کردن غیرقانونی ـ دستگیری غیرقانونی ـ نشر اکاذیب و شایعه سازی

 از آنچه که در باب انحرافات و آسیب های اجتماعی گفته شد می توان استنتاج کرد اولاً انحراف به هر رفتاری یا ویژگی رفتاری که با نظام ارزش ها و هنجارهای  مقبول و مورد انتظار جامعه مغایرت داشته باشد و از سوی تعداد کثیری از مردم رفتاری منفی یا مذموم ارزیابی گردد اطلاق می شود.

 ثانیاً تقسیم جامعه به دو گروه راست رفتاران و کجرفتاران نامقدور است و هیچ جامعه ای را نمی توان یافت که در آن اکثریت مردم در طول عمرشان مرتکب هنجارشکنی در باب برخی از هنجارهای عمده اجتماعی نشده باشند.

 ثالثاً انحرافات و کژ رفتاری های اجتماعی برحسب تعاریف جوامع و نوع فرهنگ ها نسبی است. شرب خمر در برخی فرهنگ ها و جوامع عملی ناهنجار تلقی نمی گردد حال آنکه چنین رفتاری در بعضی فرهنگ یا آئین ها مذموم و ممنوع است.

 کجروی همچنین برحسب زمان و تاریخ نسبی است. مثلاً زنده به گور کردن دختران در عهد جاهلیت عرب رسمی محترم و پذیرفته شده برای اعراب سرزمین حجاز بود، با ظهور اسلام و تحت تعالیم آن این رسم ملغی و ناپسند اعلام شد و تدریجاً منسوخ گردید.

 کجروی همچنین برحسب مکان خاص نسبی است. مثلاً تزریق مرفین به دستور پزشک در بیمارستان برای بیماری جرم بحساب نمی آید، اما چنانچه این عمل توسط خود فرد (بیمار) صورت گرفته باشد جرم است.

 کژرفتاری همچنین برحسب موقعیت، مقام و منزلت اجتماعی اشخاص نسبی است.  

 بالاخره کجروی برحسب نتایج و آثار حاصله از آن هم نسبی است.  بدین ترتیب در شناخت کجروی لازم است به شرایطی که در آن رفتار معینی انجام می گیرد و نیز به عکس العمل دیگران نسبت به آن رفتار توجه شود و تاکید شود و نه بر روی خود عمل و یا شخص عامل آن.

برگرفته از کتاب وندالیسم نوشته دکتر علیرضا محسنی تبریزی