تاریخ و فرهنگ تهران قدیم (خشایار حسینی جمارانی)

اول از هر چیز باید از وجه تسمیه تهران یا به عبارتی دیگر معنی لغوی آن گفت.

کلمه تهران شامل 2 بخش میشود که بخش اول ان (ته) به معنای انتها و اخر 
و بخش دوم(ران) به معنی دامنه میباشد.
که جمعا میشود اخر دامنه. شهر تهران در دامنه البرز است.

تهران از لحاظ کاربردی در گذشته:
در گذشته تهران ده بسیار کوچکی بود که جزء توابع شهر ری محسوب میشد. ده تهران به علت ملاحظات جنگی و دفایی زیر زمین ساخته شده بود.
بر طبق گفته های مورخ تاریخی محمد قزوینی نویسنده کتاب (اثار البلاد) چون ده تهران بر سر راه شهر ری قرار داشت هرز گاهی کاروانیان از ان گذر میکردند و به همین جهت تهران محل زندگی راهزنان بوده است که کاروان های گذری را غارت میکردند.
از طرف دیگر خود تهران نیز مورد توجه و چشم داشت سایر قبایل و روستا های اطراف بود به همین جهت مورد غارتدیگران قرار میگرفت. لذا در تهران سرداب ها و کانال های متعددی وجود داشت که مملو از اذوغه بود و ساکنین تهران در هنگام خطر به درون انها پناه میبردندو مخفی میشدند.تهران از لحاظ جغرافیایی:
سر تا سر تهران دارای باغ های فراوونی بود به خصوص انار که بسیار هم معروف بود. پوشش درختی تهران نیز شامل چنار اقاقیا و بید مجنون میبوده است.توسعه و گسترش تهران:
تهران جزء مناطق ییلاقی شهر ری محسوب میشد و در زمان حمله مغول بسیاری از مردم شهر ری به تهران پناه می اورند و این خود اغاز وسعط یافتن تهران بود.
رشد گسترده تهران از زمان صفویه بود ان هم به علت حضور جد صفوی 0 سید حمزه) در جوار حرم حضرت عبدالعظیم. به همین جهت شاهان صفوی جذب تهران و اب و هوا و بافت ان شدند.
در زمان شاه طهماسب تهران حصار کشی شد و و 114 برج ساخته شد که به تعداد سوره های قران بود و زیر هر برج یک سوره قرار دادند.
پس از ان شاه عباس در تهران باغ و ساختمان عظیمی ساخت و کریم خان زند نیز ارگ و حصار بزرگی در تهران بنا کرد.تهران پایتخت میشود:در سال 1200ه.ش اقا محمد خان قاجار در تهران تاجگذاری کرد و ان را به پایتختی برگزید. جمعیت ان زمان تهران 20 هزار نفر بود.

از دوران ناصری تهران دیگر یک شهر نسبتا بزرگ شده بود. این شهر تهران شامل محله های ارگ , چال میدان, بازار , چال حصار ,عود لاجان و سنگلج مشد.
مهمترین و معروف ترین بافت شهری تهران بازار ان بود که محل فعالیت و کانون شهر محسوب می شد.
لازم به زکر است که قبل از دوران ناصری اطراف تهران گودال ها و خندق هایی قرار داشت که محل تجمع اشرار فقرا کلی ها و دراویش بود.
دراویش با مریدان خود در چادر های اطراف خندق ها جمع میشدند و مشغول مصرف تریاک , حشیش ,بنگ و قلیان میشدند.
و این ساکنین خندق برای رهگذران ایجاد مشکل و ازار میکردند.
عده ایی بودند معروف به کفن پوشان که شبانه با ایجاد ترس و وحشت از مردم پول اخازی میکردند و عده ایی کفن دزد بودند که باز شبانه به قبر اموات دستبرد میزدند و کفن میدزدیدند و مرتکب به اعمال غیر اخلاقی میشدند. به همین جهت برای حفظ امنیت و کنترل شهر وافزایش جمعیت اقدام به ساخت دروازه نمودند.
در زمان فتح علی شاه 6 دروازه اطراف تهران ساخته شد. ودر زمان ناصری تعداد ان به 12 عدد رسید. که تا 50 سال پیش هم بودند.
1 دروازه یوسف اباد 2دولت 3 شمیران4 دوشان تپه 5 دولاب 6خراسان 7 راه اهن 8 عبد العظیم 9 غار 10 خانی اباد 11 قزوین و...
و تا ساعت 3 شب باز میبودند.

چند خورده فرهنگ در تهران:
یکی از نماد های فرهنگی و کهن شهر تهران وجود و حضور شخصیت هایی به اسم لوطی یا داش ها میباشد. این لوطی ها و داش ها از طبقه پائین جامعه و عموما از سواد نوشتن و خواندن بی بهره بوده اند. اما از لحاظ حفظ ارزش های اخلاقی اصول و قوائد مروت و جوانمردی و انسا یت بسیار غنی بودند. مورد اعتماد مردم قرار داشتن.
سقا باشی ها: مسول تامین ای مصرفی قهوه خانه کبابیا کله پزی و تکیه بازار و ... بودند انها اب را با مشک گوسپند و یا از طیق گاری هایی که بشکه بزرگی پشتشان بود حمل میکردند.
مکتبخونه: ملایی بود که بدون چشم داشت به فقیر یا غنی بودن کودکان بچه ها را تعلیم و پرورش میداد. و چون جدی بودند در صورت لزوم بچه ها را فلک مکردند.
طا عا فا: در تهران قدیم چون دکان و مغازه ایی نبود این افراد نیاز های روز مره از جمله گوشت سبزی و میوه و... را میفروختند.