وندالیـسم (نغــمه شفیعــی)

تاریخچه و وجه تسمیه واژه وندالیسم:

وندالیسم مشتق از واژه وندال است. وندال نام قومی از اقوام ژرمن ـ اسلاو به شمار می رفت که در قرن پنجم میلادی در سزمین های واقع در میان دو رودخانه اودر و ویستول زندگی می کردند. آنان مردمانی جنگجو، خونخوار و مهاجم بودند که به کرات به نواحی و سرزمین های اطراف قملرو خود تخطی و تجاوز کرده به تخریب و تاراج مناطق و آبادی های متصرفه می پرداختند روحیه ویرانگرانه قوم وندال سبب گردیده است که در مباحث آسیب شناسی کلیه رفتارهای بزهکارانه ای که به منظور تخریب آگاهانه اموال، اشیاء و متعلقات عمومی و نیز تخریب و نابودی آثار هنری و دشمنی با علم و صنعت و آثار تمدن صورت می گیرد به گونه ای به وندالیسم منتسب گردد.

پاتریس ژانورن در وجه تسمیه واژه و تاریخچه وندالیسم می نویسد:

«روزگاری در سرزمین های واقع در میان دو رودخانه بزرگ اودر و ویستول قومی بنام وندال زندگی می کرد. در عهد سلطنت یکی از پادشاهان این قوم به نام ژانسریک یا گنسریک که از 428 تا 477 میلادی سلطنت می کرده است، وندال ها که پیشتر سرزمین های گل (فرانسه امروز) و اسپانیا را به تصرف خود درآورده بودند به متصرفات روم در آفریقا حمله کرده کارتاژ را گرفته و بر مدیترانه مستولی گردیدند. آنان بر سر راه خود از آبادی و آبادانی هر چه دیدند نابود و تاراج کرده چیزی برجای باقی ننهادند. همین شهرت تاریخی سبب شده است که امروزه وندالیسم را به معنی ویرانگری، وحشیگری و خرابکاری به کار برند» (پاتریس ژانورن، 1367: 28).

مفهوم و تعریف :

در اغلب تعاریف ارایه شده در باب مفهوم وندالیسم در مباحث انحرافات و آسیب های اجتماعی، محققین و صاحب نظران از آن به عنوان رفتار معطوف به تخریب و خرابکاری اموال، تأسیسات و متعلقات عمومی نام برده اند.

پاتریس ژانورن (همان، ص 28) آن را «نوعی روحیه بیمارگونه» تعریف می کند «که به تخریب تأسیسات عمومی نظیر تلفن های عمومی، صندلی اتوبوس های شهری، مترو و ترن های مسافربری و باجه های پست و تلگراف و نظایر آن تمایل دارد».

وندالیسم، در این معنی، از بلاهای جوامع امروزی است که در گذشته دیده نشده است. «وندال های کهن »، در هجوم های وحشیانه خود، چیزی را ویران می کردند که خود نساخته بودند، اما «وندان های مدرن »، چیزی را نابود می سازند که از آن جامعه خودشان است.

از اینرو ژانورن ازوندالیسم بعنوان نوعی بیماری جهانی خرابکاری در قرن حاضر و عصر مدرن و بمثابه پدیده ای جهانی نام می برد و آن را بگونه ای مجاز به تخریب آثار هنری، دشمنی با علم و صنعت و آثار تمدن اطلاق می کند. بهمین علت است که اغلب روحیه ای را که تمایل به نابودی آثار هنری، تخریب اموال عمومی و همه چیزهای زیبای دیگر را دارد روحیه ویرانگر یا متمایل به خرابکاری (وندالیسم ) می خوانند.

مییر و کلینارد (1975) در تعریف وندالیسم متذکر می شوند که :

«وندالیسم عبارت است از تخریب ارادی اموال و متعلقات عمومی به صورتی مداوم و مکرر»(ص 208).

«... مدارس هدف نخستین وندال هاست. آنان شیشه کلاس ها را می شکنند، اشیاء منقول، وسایل آموزشی و لوازم التحریر مدرسه را تخریب می کنند یا به سرقت می برند. کتابخانه ها اعم از کتابخانه های محیط های آموزشی و یا کتابخانه های عمومی به نحو گسترده و وسیعی تحت تاراج وندال ها و تخریب و تهاجم آنها قرار دارند. صفحاتی از کتاب ها با عناوین و موضوعات مختلف بریده یا کنده می شوند. در مواردی کل کتاب مورد تخریب و آسیب قرار می گیرد. علاوه بر مدارس کلیه تأسیسات، اموال، متعلقات و اماکن و وسایل عمومی نظیر وسایل حمل و نقل عمومی، وسایل ارتباطی، علائم ترافیک، پل ها، جاده ها، پارک ها، سینماها و تئاترها، بیمارستان ها، ترمینال های مسافربری، گالری ها و موزه ها، گورستان ها، عبادتگاه ها، هتل ها، خوابگاه ها و نظایر آن به وفور و کراراً در معرض تخریب و آماج یورش خصمانه وندال ها قرار دارند» (Meier and Clinard, 1975:208).

وندالیسم در همه جا بیداد می کند. تقریباً همه شاهد عوارض آن بوده اند. آثار وندالیسم را روی در و دیوارهای شهرها، ترن ها، سینماها، آسانسورها، پارک های عمومی، کیوسک های تلفن و به شکلی وسیع در مدارس می بینیم. همه روزه شاهد شیشه های شکسته کیوسک های تلفن و صندوق های پست تخریب شده هستیم. مسافران ترن ها، در تیررس سنگ هایی قرار می گیرند که وندال های نوجوانان به طرف شیشه واگن ها پرتاب می کنند.

از دیگر مظاهر وندالیسم، نوشتن و حکاکی بر روی دیوارهای مؤسسه های عمومی، روی صندلی های اتوبوس های شهری و نوشتن انواع یادگاری ها بر دیوارها و ستون های مکان های باستانی و آثار تاریخی است.

جوانانی که وسایل پارک ها یا زمین های بازی را تخریب می کنند و علائم و نشانه های جاده ها و درخت ها و فواره ها را از بین می برند، تا آنجا پیش می روند که گاهی ابزار و وسایل مورد نیاز عمومی نظیر تلفن عمومی و توالت های عمومی را تخریب و غیرقابل استفاده می سازند.

اتومبیل داران، بخصوص آنهایی که اتومبیل گران قیمت دارند، دائماً شکایت می کنند که بدنه ماشین آنها آسیب می بیند و یا لاستیک چرخ هایشان پنجر می شود و گاهی شیشه ها و آیینه های اتومبیل شکسته می شود.

. بنظر آنان در عمل غیرممکن است که بتوان وسعت یا هزینه وندالیسم را در جامعه امروز برآورد کرد. در یک ارزیابی که بوسیله کمیته سنای آمریکا در سال 1975 انجام شده است، برای مدارس، حدود 500 میلیون دلار هزینه، فقط در نتیجه وندالیسم برآورد شده است .

به نقل از گزارش راه آهن، در اغلب ایالات آمریکا راه بندهای خط آهن مورد تخریب وندال ها قرار می گیرد. در مواردی کلیدها و ریل ها دستکاری و تخریب می شوند، بطوریکه شرکت های خط آهن در ایالت هایی از پلیس راه و پاترول های جاده جهت حفاظت و کنترل اموال راه آهن تقاضای کمک و همکاری نموده اند. در گزارش راه آهن همچنین به برداشتن علائم و تابلوهای راهنمای لوکوموتیو رانان و نیز علائم راهنمایی و رانندگی در بزرگراهها و جاده های ایالات متحده آمریکا اشاره شده است که این خود تهدیدی برای سلامتی مسافران و خطراتی برای ایمنی آنان به شمار می آید.

مییر و کلینارد (209:1975) متذکر شده اند که اماکن خصوصاً خانه های خالی و مساکن بدون متصدی، مکان های جاذبی برای وندال ها محسوب می شوند. بنظر می رسد آنها از تخریب، شکستن و ایجاد بی نظمی و اختلال در وسایل، ابزار و تأسیسات عمومی ابراز مسرت و رضایت نموده و از ریختن حتی سس گوجه فرنگی (کچاپ )، سس خردل و انواع نوشیدنی ها بر روی مبلمان، موکت ها و فرش های اماکن و تأسیسات عمومی، پاشیدن رنگ بر روی دیوارها، نرده ها، تابلوی اعلانات و علائم راهنمایی و رانندگی و شیشه مغازه ها و نیز پاره کردن صندلی سینماها، اتوبوس ها و قطارهای شهری به شدت لذت برده و آن را نوعی تخلیه روانی و فرو نشاندن خشم و یا تشفی و ارضاء یک نیاز یا خواسته درونی می دانند. این ها حوادث و اتفاقاتی روتین و روزمره ای هستند که در مناطق شهری خصوصاً در شهرهای بزرگ و پرجمعیت بسیاری از جوامع به وقوع می پیوندد و میلیون ها دلار هزینه را جهت تعمیر و یا تعویض تأسیسات، وسایل و ابزار و متعلقات تخریب شده و یا منهدم شده تحمیل جامعه و مالیات دهندگان می کند.

وندالیسم به مفهوم یک آسیب اجتماعی :

در مباحث جامعه شناسی انحرافات، پاتولوژی یا آسیب شناسی را علم مطالعه و بررسی کارکردهای مختل و گسل سیستم ها، بخش ها و اجزاء در سطوح مختلف اعم از ارگانیکی، فیزیولوژیکی، بیولوژیکی، فیزیکی و اجتماعی تعریف کرده اند (فولر 1985، پیلی ساک و پروچی 1986، بیرد، کونارد و فرمونت 2000).

از نظرگاه پزشکی پاتولوژی به مفهوم مطالعه جریانات و فرایندهای امراض، اختلال و بی نظمی در کارکردها یا نقصان و کاستی در فعالیت ارگان ها و نیز مطالعه علل و اسباب بیماری ها و ناخوشی های جسمانی و دماغی است.

جامعه شناسانی که این واژه را از فرهنگ پزشکی جهت اشاره به دردها و بیماریهای اجتماعی به عاریت گرفته اند هر نوع انحراف از نرم اجتماعی و هر اختلال در کارکرد نظام اجتماعی را به گونه ای به مبحث آسیب شناسی اجتماعی ربط داده و مباحث مربوط به انحرافات، نابهنجاریها، اختلالات رفتاری، بزهکاریها و بطور عام مسایل و مشکلات اجتماعی را تحت مبحث کلی تری بنام دردشناسی یا آسیب شناسی اجتماعی مطرح می کنند.

از این نظر، وندالیسم را بمثابه یک آسیب یا درد اجتماعی می توان تلقی کرد. کلارک 1991، هوبر 1991، ویلکینسن 1995 و گلداستون 1998 وندالیسم را چون سایر انحرافات اجتماعی ناشی از ناسازگاریهای حاکم بر روابط فرد و جامعه، تضعیف و فروپاشی آتوریته اخلاقی در تنظیم روابط بین افراد، تزلزل نهادهای جامعه در انتقال ارزش های اجتماعی، سلطه شرایط آنومیک بر جامعه و واکنش و عکس العمل خصمانه و خشن برخی افراد به تحمیلات و شرایط نامطبوع، نامطلوب و غیرعادلانه بیرونی می دانند. میلز وندالیسم و سایر اشکال کژرفتاری را معلول دگرگونی ساختی در جامعه می داند. بزعم او کشاکش میان اخلاق، رسوم، ارزش ها و منافع گروه های اجتماعی زمینه را برای پیدایی انواع صور بزهکاری، کژرفتاری و یا آسیب اجتماعی فراهم می سازد. زمانی که یک نظام اخلاقی مورد تغییر و یا تهدید قرار گیرد، افرادی که نظام اخلاقی موجود حافظ منافع آنهاست در ممانعت از تضعیف و یا تغییر آن کوشا می شوند. در مقابل گروه دیگری خواستار دگرگونی و فروپاشی آن می گردند. نتیجتاً بین دو گروه اجتماعی متعارض و متضاد برخورد و ستیزه درمی گیرد و زمینه مساعدی برای پیدایش آسیب های اجتماعی خاصی فراهم می شود (میلز، 1360: 26ـ24).